در لباس دعا

صحیفه‌ى سجادیه واقعاً کتاب بسیار فوق‌العاده‌اى است. این کتاب، در بین قدما به زبور آل‌محمد معروف است. دعاهاى این بزرگوار، ضمن این‌که در حد اعلى‌، استغاثه‌ى به خداست، از معارف اسلامى هم پُر است. یعنى صرفاً دعا نیست؛ بلکه در لباس دعا، همه‌ى معارف اسلامى- توحید، نبوت و ...- تعلیم داده شده است.

رهبر معظم انقلاب امام خامنه ای،جلسه‌ى تودیع شیخ راغب مصطفى غلوش و شیخ محمد بسیونى - 11/12/1368

هر دعا، یک درس!

صحیفه‌ى سجادیه را اگر مطالعه کنید و جنبه‌ى دعایى کلمات را ندیده بگیرید، هر دعاى آن یک درس عالى از معارف اسلامى و قرآنى است. اگر کسى خطبه‌ى امیرالمؤمنین علیه‌الصلاةوالسلام در توحید را که خطبه‌ى اول نهج‌البلاغه است، جلو خودش بگذارد، یا دعاى اول صحیفه‌ى سجادیه را که در تحمید است- حمد الهى است- جلو خودش بگذارد، مى‌بیند این دو مثل هم‌اند و فرقى با هم ندارند. خطبه‌اند و درس‌اند. امیرالمؤمنین علیه‌الصلاةوالسلام در مقابل جمعى از مردم ایستاده و معارف الهى را بیان کرده و امام سجاد علیه‌الصلاةوالسلام دعا کرده و به زبان دعا، همان معارف را بیان فرموده است.

رهبر معظم انقلاب امام خامنه ای خطبه‌هاى نماز جمعه‌ى تهران - 07/12/1371

چرا امام سجاد (ع) زبان دعا را برگزیدند؟

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای درباره‌ی چرایی نحوه‌ی مبارزه‌ی حضرت امام سجاد علیه‌السلام می‌گویند: «اختناق در آن دوران و نامناسب بودن وضع، اجازه نمی‌داد که امام سجاد بخواهند با آن مردم بی‌پرده و صریح و روشن حرف بزنند؛ نه فقط دستگاه‌ها نمی‌گذاشتند، مردم هم نمی‌خواستند. اصلاً آن جامعه یک جامعه نالایق و تباه‌شده و ضایع‌شده‌ای بود که باید بازسازی می‌شد.»(۶۵/۴/۲۸) آیت‌الله صفایی بوشهری، مترجم کتاب صحیفه‌ی سجادیه در یادداشت خود به این موضوع پرداخته است.

اصل اساسی بعثت انبیاء و امامت امامان علیهم‌السلام، همانا هدایت مردم به عبودیت الهی در تمامی عرصه‌های معرفتی، رفتاری و اخلاقی و پیشرفت جوامع انسانی در حوزه‌های عمرانی و فرهنگی بر مدار عدالت، زایش بصیرت در مقابل تهاجم سخت و نرم جبهه‌های دین‌ستیزی و البته صبر و مجاهدت در برابر هجمه‌های آنان است؛ «لَقَد أرسَلنا رُسُلَنا بِالبَیّناتِ». در بسیاری از مقاطع تاریخی با شرایط زمانی و مکانی متفاوت، تنها راه مدیریت جوامع انسانی به سوی مقام عبودیت و رشد و کمال فردی و اجتماعی، تشکیل حکومت و داشتن ساختار مناسب سازمان‌یافته است. این مهم با پیشرفته‌تر و پیچیده‌تر شدن تعاملات مردمی و نوع عملکرد سازمان‌یافته‌ی سران جبهه‌ی دین‌ستیزی، اهمیتی دوچندان می‌یابد.

معصومین علیهم‌السلام و اقتضائات زمانی و مکانی
روند مبارزات ائمه‌ی معصومین علیهم‌السلام پس از رحلت پیامبر اسلام صلّی‌الله‌و‌علیه‌و‌آله، همواره تابع شرایط و زمینه‌های موجود بوده است. در زمان پیامبر اسلام صلّی‌الله‌و‌علیه‌و‌آله حکومت‌های بسیاری در اطراف جغرافیای اسلام و همچنین تشکیلات قبیلگی، قومی و فرهنگی در مکه و مدینه وجود داشت که بدون ساختاری نظام‌مند و هدفمند، نه مبارزه برای تحقق اسلام در جامعه ممکن بود و نه کنترل اجتماعی و رشد شاخصه‌های فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی مقدور می‌نمود. به همین خاطر پیامبر گرامی اسلام حکومت اسلامی را در مدینه برقرار کردند.

تحلیل شهید صدر از نحوه مبارزه امام سجاد(ع)

آیت‌الله شهید سید محمدباقر صدر، از متفکرین و اندیشمندان برجسته‌ی اسلامی در سال ۱۳۵۶شمسی مقدمه‌ای بر کتاب «صحیفه سجادیه» نوشت. متن زیر ترجمه‌ی بخشی از آن مقدمه است که به تحلیل چرایی نحوه‌ی مبارزه‌ی امام سجاد علیه‌السلام پرداخته است.

تقدیر بر این بود که امام زین العابدین پس از شهادت پدرش مسئولیت زمامداری و رهبری معنوی [امت] را برعهده بگیرد. وی در نیمه‌ی دوم قرن اول -یکی از حساس‌ترین برهه‌های حیات امت- این مسئولیت را برعهده گرفت. این مرحله دوران پس از فتوحات اولیه‌ی اسلامی بود. این فتوحات با قدرت معنوی و تب و تاب نظامی و عقیدتی‌شان، پادشاهی کسری و قیصرها را به لرزه درآوردند و ملت‌های مختلف و کشورهای گسترده‌ای را به قلمرو این رسالت جدید ملحق کردند. مسلمانان طی نیم قرن، رهبری بخش اعظمی از جهان متمدن آن روز را برعهده گرفتند.

اگرچه تسلط بر آن قلمرو گسترده، مسلمانان را به یکی از ابرقدرت‌های سیاسی و نظامی جهان تبدیل کرد اما آنان را خارج از حوزه‌ی مسائل سیاسی و نظامی با دو خطر بزرگ مواجه نمود که لازم بود با قدرت با آن‌ها مقابله شود.

اولین خطر، تأثیرپذیری مسلمانان از فرهنگ‌ها، سنت‌ها و شرایط اجتماعی گوناگون ملت‌هایی که فوج فوج به اسلام می‌پیوستند از طریق تعامل با آنان بود.