سبک زندگی و تمدن نوین اسلامی

و بار دیگر، توجهی ماندگار و درزمان بر ضرورتی برزمین مانده از جانب ولی جامعه ی اسلامی.

سبک زندگی را گرچه عده ای به سبب نگاه جزء بین و غیرمنظومه ای و به بهانه ی غربی بودن استفاده نمی کنند، اما رهبری معظم به مانند نمونه های دیگری چون تعبیر "روشنفکری"، از کاربست این تعبیر ابایی نداشته و ظرف تعبیر سبک زندگی را برای سرشار شدن از مظروفی الهی آماده ساختند.

با تأمل در مفهوم آنچه که سبک زندگی می خوانیم، به این مدلول راه می یابیم که اساسا شکل گیری یک سبک زندگی شرط لازم تحقق یک تمدن خواهد بود و تنها یک لایه ی تفکری پویا و معتبر و حتی یک لایه ی فرهنگی مجزا و درزاویه مانده، برای وصول به یک تمدن(چه رحمانی و چه شیطانی!) کفایت نمی کند.

در این یادداشت، همزمان سعی در پاسخی مجمل به سوالات زیر خواهیم داشت:

منظور از سبک زندگی چیست؟

یک سبک زندگی را چه زمانی اسلامی می نامیم؟

اهمیت پیشینی و پسینی سبک زندگی با هدف تمدن سازی چه خواهد بود؟

چگونه می توان به یک سبک زندگی اسلامی برای تحدید یک تمدن الهی نایل شد؟

قبل از شروع سیر بحث اشاره می شود که منظور ما از سبک زندگی، نوعی زی و سلوک است که حدود یک تفکر و فرهنگ خاص به حساب می آید که لاجرم حضوری برون زا دارد و فصل تمیز از تفکرات و لایه های فرهنگی بیگانه می شود؛ به عبارت دیگر فرهنگ یک جامعه اگر متبلور در نسبت های یک خود(فردی و جمعی) با پدیده ای فرا به اسم خدا و دیگر خودهای فردی و جمعی و طبیعت شود، سبک زندگی تحقق می یابد. در عین حال ممکن است که یک تفکر، سبک زندگی مبتنی بر آن تفکر را به همراه خود نداشته باشد و از طرف دیگر ممکن است که یک سبک زندگی محیط بر تفکر شکل دهنده اش نباشد.(توضیح، در اثنای بحث خواهد آمد.)

اما ماجرای داستان تمدن سازی از یک توجه شروع می شود.

مبدء این اراده، گاهی جهان‏بینی مبرهن و لزوما منسجم خواهد بود که این جهان بینی الهی است و گاهی جهان‏بینی غیر مبرهن ولی در عین حال به ظاهر منسجم که منظور جهان‏بینی مکاتب شیطانی است.

این اراده را یک شخصیت با روحی بزرگ(و نه لزوما بزرگوار) تجلی می دهد.

این اراده در طول تمدن سازی دوام دارد و همیشه این خود تمدن ساز حرکت بخش خواهد بود.

اما نکته ی محل اعتنا این است که رسیدن به تمدن، شرطی ناگزیر داشته و آن هم ارتقای این اراده از "خود" فردی به نوع خاصی از "خود" جمعی است.

خود جمعیِ تمدن ساز را سبک زندگی ملهَم از آن خود فردیِ تمدن ساز شکل می دهد. 

بزرگْ‏تمدن اسلامی را اراده ی رحمانی رسول الله که در اوج بزرگی و بزرگواری روح بود، شکل داد.

اما مسیر این تمدن سازی بزرگ برای مختومه شدن به فصل آخر این فرایند تاریخ ساز که بهشت ملکی مهدوی(در نهایت قرب به بهشت ملکوتی) است، نیاز به خرده تمدن هایی برای بازتولید و ارتقای سطح کمال بشری دارد.

انقلاب اسلامی ایران، نقطه ی فرازی به حقیقت جدی در این مسیر الهی شدن است.

شروع خرده تمدنی در عین حال بزرگ برای نقش آفرینی جدی در تمدن بزرگ اسلامی که امروز پرچمدار  این تمدن بزرگ، حجت بن الحسن العسکری است کمااینکه امام روح الله فرمودند: «مسئولان ما باید بدانند که انقلاب ما محدود به ایران نیست. انقلاب مردم ایران نقطه شروع انقلاب بزرگ جهان اسلام به پرچمدارى حضرت حجت- ارواحنافداه- است که خداوند بر همه مسلمانان و جهانیان منت نهد و ظهور و فرجش را در عصر حاضر قرار دهد.»

اما این خرده تمدن با اراده ی رحمانی و نفحات قدسی امام روح الله شروع شد. خود فردی تمدن ساز(امام روح الله)، کار خود را به ثمر رساند و هنوز هم افعال انقلاب، تحقق اراده ی در آیینه ی امر امام خامنه ای اوست.

اما این اراده ی فردی برای تجلی دادن یک تمدن، باید در بستر جمع، اراده های مختلف را به سمت خود جلب کند. تعدد در اراده ی مولی علیه برای ولی شدن که همان فلسفه ی خلقت نیز خوانده می شود.

اما نکته ای که بار دیگر اشاره می شود این است که این خودجمعی تمدن ساز(که همان جلب اراده(و نه میل) اهالی این گستره ی ولایت الهی است) را چطور محقق کنیم؟

امام، انقلاب را با هست هایی حقیقی(الهی) و بایدهایی مرتبط با آن هست ها آغاز کرد. امامی که خود ثمره ی یک خودجمعی الهی به وسعت تاریخ بود.

خب این خود جمعی که امام را پرورش داد، در طول تاریخ(که منظور جامعه های در طول زمان است) چگونه خود را حفظ کرده بود؟ جواب ما سبک زندگی الهی است.

اما سوال این است که چرا قبل از امام نتوانسته بود به صورت تمدن متبلور شود؟

یک سطح پاسخ در گسترده نشدن اراده ها است. این گستردگی هم در کم است و هم در کیف.

امروز تلاش ما در فهم و بسط سبک زندگی، تلاش برای گسترده ساختن این اراده است. اراده ی گسترده ای که شرط لازم برای تحقق تمدن است و بقای این اراده ی جمعی نیز به سیطره ی سبک زندگی متناسب است و اگر به تاریخ رجوع شود، مؤید به تعداد همه ی تمدن های تاریخ خواهیم یافت.

انقلاب ما در مسیر تکاملی خود، پس از ابقای تفکر پویایش و انتقال به ساختارها و حتی بعضی نهادها(نگارنده بین ساختار و نهاد فرق می گذارد) به تمدن نمی رسد؛ چرا؟

جواب همچنانکه از دید خوانندگان محترم گذشت بسته به عدم تحقق سبک زندگی متناسب با آن تفکر بود. انقلاب ما تنها در برهه ای از زمان خود(دفاع مقدس) و در بخشی از بستر مکانی خود(عمدتا در جبهه ها(منظور ما از جبهه مرزهای مواجهه ی با جبهه ی کفر است و بر این اساس تلاش تربیتی یک مادر و همسر برای تربیت فرزند و شوهر انقلابی نیز مرز تقابل با جبهه ی کفر تلقی می شود)) این سبک زندگی را تجربه کرد ولی به دلایلی که فعلا مجال پرداخت آن نیست، نتوانست خود را بازتولید کند؛ و شاید بتوان یکی از دلایلی که نعمت بودن جنگ را با آن درک کنیم نیز در همین ویژگی القای سبک زندگی اسلامی دانست.

دفاع مقدس، جوهره های حرکت آفرینی برای ساخت تمدنی نوین را نمایاند و این اصلا قابل اغماض نیست، «به نظر من مسأله‌ى دفاع مقدس و آنچه در این دوران بروز کرد، یک مسأله‌ى عادى نیست؛ براى همه‌ى ملتها این‌طور است؛ در مورد ملت ما به دلایل گوناگون بیشتر از دیگران است؛ لذا این را نمى‌شود جزو روال عادى زندگى ملتها به حساب آورد. دوران دفاع مقدس براى ملت ما ظرفیت و موقعیتى بود که این ملت بتواند اعماق جوهره‌ى خودش را در ابعاد مختلف نشان دهد، و نشان داد. عرض کردم، همه‌ى ملتها همین‌طورند؛ با اختلافاتى که در کیفیت کار و اهداف و جهتگیرى‌ها و نیت‌ها وجود دارد. دوره‌ى سختى براى یک کشور - چه سختى جنگ باشد، چه سختى اقتصادى باشد، چه فشارهاى گوناگون سیاسى باشد - دوره‌ى نشان دادن ظرفیت‌هاست؛ که این ملت چقدر ظرفیت دارد، چقدر قابلیت اظهار وجود دارد، چقدر لیاقت بقا دارد.» (رهبر معظم انقلاب، 31/6/84)

حکومت اسلامی که ثمره ی انقلاب است، فرصت آگاهی به عمق ظرفیت ها را فراهم می آورد. اساسا در دایره ی حاکمیت ولایت فقیه است که می توان به پرورش استعدادهای امت(به واسطه ی جلوگیری از مظالم سه گانه ی ناسی، نفسی و الهی) رسید.

حال این تنبه نسبت به استعداد ها و این معرفت نفس جمعی حاصل آمده است. چگونه می توان آن را به ثمره اش که تمدن است رساند؟ جواب باز هم همان است، سبک زندگی الهی!

همچنان که در ذیل تعریف سبک زندگی آمد، یک تفکر می تواند پویا و سازنده باشد ولی در عین حال محبوس در یک سبک زندگی غریبه! این تفکر اسیر، به تمدن نمی رسد مگر اینکه سبک زندگی خاص خود را حاکم سازد.

نکته ی عجیب در مورد تفکر ناب شیعی(که اکمل و اتم سعادت را می آورد) این است که شیعیان در طول تاریخ این سبک زندگی مختص به خود را مبتنی بر آموزه های امامان خود داشته اند و به خصوص در آستانه ی غیبت، از جانب سه امام معصوم پایانی خود(امام هادی(س) و امام حسن عسکری(س) و حضرت مهدی(س)) به وفور به رعایت یک نوع خاص از زندگی دعوت شده اند، اما چه شد که آن سبک زندگی کمرنگ شد، در یادداشت دیگری باید بدان پرداخت، ولی اجمالا باید از برنامه ی جدی و طرح ریزی شده ی تمدن مشؤوم غرب در سلب این سبک زندگی الهی(که کلید دروازه ی تمدن الهی است!) و کوتاهی خواص جریان حق در درک و دفع این طرح منحوس اشاره کرد.

اگر جریان تشیع که فرصت کمال سعادت را در خود دارد، خلوص فکری و فرهنگی خود را حفظ کرد، به واسطه ی سبک زندگی خاصی بود که برای خود شرط دانسته بود. (تنها از باب یک مثال دقت کنیم در برپایی پرشور و شعور مراسمی هویت بخش در قالب عزاداری محرم و صفر که مشخص شود "محرم و صفر است که اسلام را نگه داشته است". لذا تأکیدات در برپایی این مراسم در سخنان خودهای فردی تمدن ساز شیعه فراوان است.)

نهایتا آنچه مشخص است دال بر این مدعا می باشد که جوانان امروز جامعه ی ما آماده ی حرکتی عظیم برای سرعت گرفتن در تمدن سازی هستند و شرط این حرکت همه جانبه فرصت حرکت است که آن نیز از طریق بازسازی سبک زندگی ناب اسلامی محقق می شود. اگر امروز لایه هایی از تمدن اسلامی فتح شده است، به واسطه ی حاکمیت سبک زندگی الهی در زندگی بخش هایی از اهالی انقلاب اسلامی(چون زندگی شهدای هسته ای!) است. (به عنوان مثال می توان به ترویج سبک زندگی بسیجی وار که مولفه های هویت بخشی چون کار تشکیلاتی، اخلاق ایثارمدار، صلاحیت یابی در مدار اصلاح و... دارد، اشاره کرد.)

نکته ی دیگری که درباره ی سبک زندگی باید به آن اشاره کرد این است که سبک زندگی فقط، شرط حدوث یک تمدن نیست، بلکه شرط بقای آن تمدن نیز به حساب می آید، چراکه این سبک زندگی، ضمن افزایش رویش ها، فرصت ریزش ها را نیز به شدت می گیرد و سراشیبی را به سمت بقای تمدن ایجاد می کند. قطعا بقای در انقلاب محمدی(اگر سقیفه ای نبود و به تعبیر بهتر، اگر خواص جبهه ی حق، حاضر به حضور در میدان تقابل با سقیفه بودند!) فرصت گمراهی را از خیلی ها می گرفت! عوام(و بعض از خواصی) که سعادتشان بسته ی به حضور در یک سبک زندگی الهی است، راه به هدایت می یافتند.

نکته ی دیگر در بیان اهمیت خود جمعی متنسک به مناسکی خاص، ذیل سنن الهی (عقاب یا ثواب) مطرح می شود. سنن الهی به جمع تعلق می گیرد. یک جمع باطل غوطه ور در سبک زندگی شیطانی خود، محمل سنت عقاب قرار می گیرند و بر همین اساس، اوج هستی یک تمدن غیر الهی، نقطه ی عطف نیستی آن تمدن می باشد و در مقابل، یک جامعه ی حق طلب متعبد به زی ایمانی، در این وضعیت شروع بهره مندی از سنت رحمت رحیمیه ی الهی به نظاره می نشیند. (به عنوان مثال می توان به فضیلت فرهنگی صبر در سبک زندگی الهی اشاره کرد و بر همین اساس جامعه ای که از سبک زندگی الهی استفاده می کند با نصرت خاص الهی مواجه می شود که «ان یکن منکم عشرون صابرون یغلبوا مئتین» انفال/65 )

اما نقطه ی شروع در تلاش برای بسط این سبک زندگی الهی چیست؟

از نظر نگارنده، اگرچه نمی توان از اثرگذاری رسانه های توده ای و مجموعه های ساختارگذار و نهادساز غافل شد، اما نقش اصلی را خرده جوامع  و گروه هایی متنسک به این مناسک ایفا می کنند. راهی شدن به سوی تمدنی الهی، نیازمند به گروه هایی است که چنانکه در دفاع مقدس، عده ای در جبهه(مرز تقابل با کفر) بودند، امروز نیز عده ای در جبهه به سر برند. در جبهه های 8 سال دفاع مقدس، سبک زندگی الهی سربازان امام خمینی، باران دائمی رحمت رحیمیه ی الهی را ثمر داده و احدی الحسنین را برای همگان آن خطه ی پرنور فراهم آورده بود؛ امروز نیز، سربازان امام خامنه ای باید در جبهه ها با سبک زندگی الهی حاضر شوند و اگر این امر محقق شود، شرایط لازم برای بسط سبک زندگی اسلامی فراهم می شود، چراکه موانع آن روز(8 سال دفاع مقدس) برای بسط آن سبک زندگی الهی، امروز مفقودند و همین فقدان آن موانع، باعث می شود که ولی جامعه ی اسلامی، بر خلاف نظر خیلی ها، جوانان امروز را اگرچه به ظاهر در فضای فرهنگی نسبتا متفاوتی از فرهنگ جامعه ی اسلامی می زیند، آماده ی حضور در جبهه ها ببینند.