سیری در سیره تشکیلاتی معصومین - امام علی علیه السلام
معنای تشکیلات چیست؟ بدیهی است که منظور ، یک حزب منظم و مرتب با مفهوم امروزی آن –یعنی مجموعه ای از کادرهای منظم و فرماندهی های منطقه ای و شهری و غیره- نبوده و نمی تواند باشد. تشکیلات به معنای جمعیتی از مردم بوده که باهدفی مشترک، کارها و وظایف گوناگونی را در رابطه با یک مرکز و یک قلب تپنده و مغز فرمان دهنده انجام می داده ومیان خود نوعی رابط و نیاز احساسات نزدیک و خویشاوندانه می داشته اند.
این جمع در زمان علی علیه السلام –یعنی در فاصله ی بیست و پنج سال میان سقیفه و خلافت- همان خواص صحابه ای بودند که علی رغم تظاهرات حق به جانب عامه پسند دستگاه خلافت، معتقد بودند که حکومت ، حق برترین و فداکار ترین مسلمان –یعنی علی ابی طالب علیه السلام-است و تصریح پیامبر به جانشینی علی را از یاد نبرده و در نخستین روز های پس از سقیفه نیز نظر مخالفت خود را نسبت به برندگان خلافت و نیز وفاداری خود را به امام صریحا اعلام کردند. بعد ها نیز با اینکه طبق مصلحت بزرگی که امام را به سکوت و حتی همکاری با خلفای نخستین وادار می ساخت، آنان در روند معمولی و عادی جامعه ی اسلامی قرار گرفتند؛ لیکن هیچگاه رای و نظر و تشخیص درست خود را از دست نداده و همواره پیروان علی باقی ماندند؛ و به همین علت بود که به حق، نام «شیعه ی علی» یافتند و به این جهت گیری فکری و عملی مشهور شدند. چهره های معروف و فتخار آمیزی همچون سلمان، ابوذر ، ابی بن کعب، مقداد، عمار، حذیفه و... در این شمارند.
شواهد تاریخی تایید می کند که این جمع، اندیشه ی شیعی – یعنی اعتقاد به لزوم پیروی از امام به مثاب پیشوای فکری ونیز رهبر سیاسی- را همواره به شیوه های مصلحت آمیز و حکمت آمیز، میان مردم اشاعه می داده و تدریجا بر جمع خود می افزوده اند؛ کاری که برای تشکیل حکومت علوی به منزله ی مقدمه ای واجب محسوب می شده است.
پس از آنکه امیر المومنین در سال سی و پنج به حکومت رسید، تنها کسانی که به معیار های شیعی در زمینه ی حکومت و امامت اذعان داشته و امام را بر اساس آن معیار ها با ایمانی راسخ پذیرفته بودند، همان جمع شیعه؛ یعنی تربیت یافتگان مستقیم و غیر مستقیم امام در دوران بیست و چند ساله ی گذشته بودند. دیگران-یعنی اکثر مردم- هرچند در حوزه ی رهبری امام می زیستند و عملا در جهت تفکر شیعی گام بر می داشتند، اما ا زآن وابستگی فکری و روحی که انان را در جمع تشکیلات شیعی در آورد، برخوردار نبودند.
با توجه به این دوگونگی در میان طرفداران امام است که برخورد بسی متفاوت مسلمانان آن روز با آن حضرت؛ کسانی مانند عمار و مالک اشتر و حجربن عدی و سهل بن حنیف و قیس بن سعد، و کسانی دیگری مانند ابوموسی اشعری و زیاد بن ابیه و سعد بن وقاص توجیه و تفسیر می شود.
باید قبول کرد که اگر هم به راستی نخستین اقدام برای ایجاد تشکیلات شیعی در این دیدار انجام گرفت، طرح و زمینه ی آن از مدتها پیش از آن در سخنی از امام علی خطاب به یاران نزدیکش پیش بینی و پیشگویی شده است.