مؤلفه صبر در تشکیلات اسلامی

از جمله راه های تدبر در کلام الله مجید این است که آیات مد نظر را در کنار دیگر آیات قرار داد و از مقایسه محتوای آنها با هم نکات جدید را استخراج کرد. در اینجا برگرفته از همین نکته می خواهیم چند آیه را که در آنها کلید واژه صبر جلوه گر است را در کنار هم قرار دهیم و از دل آنها مؤلفه صبر را در تشکیلات اسلامی بدست آوریم.

اولین آیه، آیه آخر سوره آل عمران است که می فرماید:

یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ اصْبرُِواْ وَ صَابِرُواْ وَ رَابِطُواْ وَ اتَّقُواْ اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ(200)

در اینجا جامعه ایمانی را به چهار چیز دستور داده است که دو تا از آنها صبر است. اولی صبر در بعد فردی و دومی صبر در بعد اجتماعی. به عبارت دیگر در اینجا گفته است که ای جامع ایمانی اولا سعی کنید که خودتان صبر داشته باشید و ثانیا صبر را در جمع هایتان گفتمان کنید. این را در کنار آیه آخر سوره عصر بگذارید. آنجا می فرماید:

إِنَّ الْانسَانَ لَفِى خُسْرٍ(2) إِلَّا الَّذِینَ ... تَوَاصَوْاْ بِالصَّبرِْ(3)

همگی را خسران زده می داند مگر کسانی که یکی از ویژگی هایشان این است که در جمع هایی که قرار می گیرند تلاش می کنند یکدیگر را به صبر توصیه کنند این توصیه به صبر را می توان رواج گفتمان صبر در تشکیلات دانست. پس آیه آخر آل عمران کاملا منطبق با آیه آخر سوره عصر است. در هردو توجه ویژگی ای به گفتمان صبر در تشکیلات شده است. علاوه بر آن در سوره آل عمران مطرح شده است که بعد از آنکه صبر در جامعه گفتمان شد است که رابطه دو طرفه و چند سویه بین افراد تشکیلات برقرار می شود. پس مقدمه اصلی ارتباط چند سویه در تشکیلات صبر است هم در بعد فردی و هم در بعد اجتماعی. تشکیلات اگر بخواهد در مسیر اصلی اش حرکت کند واجب است که صبر را گفتمان خودش کند. و چون حرکت در مسیر کار تشکیلاتی حرکت بسیار دشواری است و احتمال انحراف هر لحظه در آن وجود دارد می بایست به یک تکیه گاه محکمی این ارتباط متصل باشد و آن ذات باری تعالی است برای همین این ارتباط چند سویه ایجاد شده را در ادامه وصل به خدا می کند و می گوید و "اتقوا الله"  این است جامع ایمانی را به صورت تشکیلاتی به فلاح می رساند. فلاح را اگر بخواهیم به صورت ساده تفسیر کنیم این است که انسان توان و استعداد خودش را به فعلیت رسانده باشد که اصطلاحا می گویند توان باالقوه اش بالفعل شده باشد. نکته این است کسی که توان بالقوه زیادی دارد نمی گویند که به فلاح رسیدی بلکه موقعی که این توان بالفعل شد است که می گویند به فلاح رسیدی و اگر به فلاح نرسی روی دیگرش خسران است که در سوره عصر مطرح شد. پس هر کجای این مدل ایرادی داشته باشد خسران توام با آن است.

حال سؤال اینجاست که این صبر و گفتمان شدن آن در یک تشکیلات چقدر عملیاتی است؟ و تشکیلات را در چه حد می تواند بالا ببرد و در کل چه ثمراتی دارد؟ در پاسخ باید توجه شما را به آیه دیگری جلب نمایم و آن آیه، آیه 65 و 66 سوره مبارکه انفال است. در آنجا می فرماید:

یَأَیهَُّا النَّبىِ‏ُّ حَرِّضِ الْمُؤْمِنِینَ عَلىَ الْقِتَالِ  إِن یَکُن مِّنکُمْ عِشْرُونَ صَبرُِونَ یَغْلِبُواْ مِاْئَتَینْ‏ِ  وَ إِن یَکُن مِّنکُم مِّاْئَةٌ یَغْلِبُواْ أَلْفًا مِّنَ الَّذِینَ کَفَرُواْ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لَّا یَفْقَهُونَ(65) الَْانَ خَفَّفَ اللَّهُ عَنکُمْ وَ عَلِمَ أَنَّ فِیکُمْ ضَعْفًا  فَإِن یَکُن مِّنکُم مِّاْئَةٌ صَابِرَةٌ یَغْلِبُواْ مِاْئَتَینْ‏ِ  وَ إِن یَکُن مِّنکُمْ أَلْفٌ یَغْلِبُواْ أَلْفَینْ‏ِ بِإِذْنِ اللَّهِ  وَ اللَّهُ مَعَ الصَّبرِِینَ(66)

ای مومنین اگر شما بیست نفر باشید که یک ویژگی کلیدی و مهم را داشته باشید و آن هم صبر است می تواند این ویژگی شما را بر لااقل دویست نفر پیروز نماید. پس کار ویژه صبر این است که شما با داشتن آن یک به ده از حریفتان جلو هستید. حتی در ادامه می گوید که اگر خیلی خودتان به این امر یقین نداشته باشید و فکر کنید که ضعیفید و صبر را آن طور که باید و شاید جدی نگیرید با داشتن مقدار بسیار کمی از آن می توان گفت که لااقل یک به دو شما پیروزید. پس صبر توان شما را چند برابر می کند. دیگر یک نفر نیست بلکه تعداد زیادی در وجود یک نفر هستند. در اینجاست که می توان مفهوم آیه 249 سوره بقره که می فرماید:

 کَمْ مِنْ فِئَةٍ قَلیلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً کَثیرَةً بِإِذْنِ اللَّهِ وَ اللَّهُ مَعَ الصَّابِرینَ (249)

را فهمید. در کار تشکیلاتی تعداد زیاد و کم مهم نیست. بلکه چیزی که مهم است مؤلفه صبر در بین این افراد است. شما به میزان صبری که در این جمع گفتمان شده است به قوت رابطه تشکیلاتی آنها می توانی پی ببری و همچنین می توانی پیش بینی کنی که میزان توان و دوام این جمع تشکیلاتی چقدر است؟

در جایی دیگر شما می بینید که حتی به جامعه ایمانی دستور داده شده است که به دو چیز استعانت بجویند:

یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرینَ (بقره/153)

صبر و نماز که اولی را بیشتر در فضای اجتماع می دانند و دومی را در فضای فردی که البته هر دوی اینها در یک تشکلات مؤلفه های بسیار مهمی است که جای بحث مفصلی دارد. این آیه می فرماید که ای جامع ایمانی از دو چیز کمک بگیرید. وقتی که خطاب به جامعه ایمانی است صرف اهداف فردی ملاک نیست بلکه اهداف فردی و جمعی هر دو در آن واحد ملاکند که می گوید شما اگر می خواهید هم در بعد فردی و هم در بعد اجتماعی به هدفتان برسید باید در راه رسیدن به هدفتان از دو چیز کمک بگیرید و آن هم صبر است و صلات.

پس ببینید که با داشتن صبر می توان کمک الهی را جلب کرد. به عبارت دیگر بدون کلید واژه صبر اصلا جذب کمک الهی در یک تشکیلات محال است چرا که اصلی ترین فاکتور یک جمع تشکیلاتی صبر است که اصل رابطه را شکل می دهد.

نکته آخر این است که تمامی این آیات فوق که صبر در کار تشکیلاتی را مطرح نموده بود خطاب یا ایها الذین آمنوا را داشت یا لااقل مومنین خطاب آیه بودند. بررسیهای تاریخی صورت گرفته نشان می دهد که این خطاب از جمله بهترین خطاب هایی است که ذات باری تعالی جامعه را به آن می خواند و این هم مختص زمانی است که در جامعه اسلامی حکومت اسلامی برپا شده است یعنی شما در مکه آیه ای را نمی یابید که خطاب یا ایها الذین آمنوا داشته باشد. پس این هم خودش یک تاکید جدی است که شمایی که در جامعه تان دغدغه داشتن حکومت اسلامی را دارید باید این گونه باشید. این هم نکته دیگر است که به تنهایی جای کار بسیار زیادی دارد.