چلچراغ فرماندهی در دوران دفاع مقدس - قسمت اول

دوره ای با عنوان «قرارگاه انتقال تجارب فرماندهان و مدیران دفاع مقدس»، با حضور بیش از 30 تن از سرداران دفاع مقدس چون سردار محسن رضایی، سردار مرتضی قربانی، سردار رودکی، سردار علایی، سردار غلامپور، سردار شریعتی و... در استان خوزستان برگزار شد. در این دوره فرماندهان دفاع مقدس مطالب خود را  تحت عنوان انتقال تجارب دفاع مقدس مطرح می کردند. از دل دریای در و گوهر مطرح شده در این دوره، چلچراغ فرماندهی در دوران دفاع مقدس، در قالب چهل نکته فرماندهی و مدیریت، استخراج شده که به قرار زیر است:

1. تصمیم گیری در لحظه و به موقع: دوران دفاع مقدس دوران تصمیم های بزرگ بود بطوری که سهل اندگاری در تصمیم گیری یا به هنگام نبودن تصمیم گیری باعث کشته شدن بسیاری می شد و شکست جبهه انقلاب اسلامی را به همراه داشت. بنابراین یکی از مصادیق و درسهای مهم دفاع مقدس در سطح فرماندهی و مدیریت تصمیم گیری به موقع فرمانده بود. به عنوان نمونه در عملیات فتح المبین که چهار قرارگاه فرعی تحت نظر قرارگاه مرکزی کربلا انجام وظیفه می کردند، وقتی از شمال به جنوب قرارگاه قدس و نصر تهاجم را آغاز کردند، به علت پاتک سنگین دشمن، نیروهای لشکر 14 امام حسین علیه السلام محاصره شدند. برخی فرماندهان دستور عقب نشینی به لشکر 14 امام حسین علیه السلام را دادند و نتیجه عقب نشینی آنها و عدم موفقیت این لشکر، شکست عملیات فتح المبین بود. ناگهان محسن رضایی فرمانده سپاه، از این تصمیم فرماندهان آگاه می شود و دستور می دهد که از طریق درگیر کردن دشمن در جناح های دیگر عملیات مثل قرارگاه فجر و فتح از جنوب به شمال، آتش حاصل از پاتک دشمن به لشکر امام حسین را کم کند تا آنها بتوانند محاصره را بشکنند. این تصمیم به موقع برادر محسن کاری کرد که آتش دشمن تقسیم شود و شرایط برای پیشروی نیروها بوجود آید و فتح المبین پیروز شود.

2. تصمیم گیری دور از تردید: در مجموع می توان گفت که مهترین چیزی که در جنگ باعث شکست لشکری می شود، تردید است. تردید قدرت تصمیم گیری فوری را از فرمانده سلب می کند و فرمانده ای که در زمان طلایی و به هنگام تصمیم گیری نکند محکوم به شکست است.

بنابراین لازمه تصمیم گیری درست این است که فرمانده دلش قرص و محکم باشد نه اینکه با تردید تصمیم بگیرد. لذا فرماندهان ما نسبت به نیروهای شناسایی خیلی حساس بودند و به این راحتی حرف آنها را قبول نمی کردند. مثلا وقتی فرمانده رده بالاتر مثل قرارگاه از فرمانده لشکر در مورد شناسایی موفق منطقه توجیه نمی شد، فرمانده لشکر خود کسانی که شناسایی رفته بودند را نزد او می آورد و فرمانده از او چندین پرسش چالشی مطرح می کرد تا این که مطمئن شود این شناسایی که او انجام داده است، درست است. چرا که او دلش کامل قرص شود و براساس آن، دور از هرگونه تردید، تصمیم بگیرد.

در بسیاری از موارد فرماندهان ما برای اینکه خودش باید تصمیم بگیرد و مطئمن تصمیم بگیرد، به دیدگاه می رفت و کار شناسایی را شخصا پیگری می کرد و به نوعی شهود می رسید تا دور از تردید تصمیم بگیرد. این نکته برای پیروی نیروها در سطح دسته و گروهان هم حیاتی بود که خود فرماندهان شناسایی بروند و اگر نیروها گفتند که چرا باید از این راه برویم او براساس شناخت کامل منطقه آنها را توجیه کند و حرکت دهد و دیگر کسی اعتراض نکند.

3. مدیریت بیایی: مهمترین مزیت سپاه و فرماندهی در دوران دفاع مقدس نسبت به جنگهای کشور های دیگر و فرماندهی در ارتش های کلاسیک در مدیریت بیایی است. توضیح اینکه از جمله ویژگی های فرماندهان ما در دوران دفاع مقدس این بود که خودشان در خط مقدم حاضر بودند و بسیاری از مواقع خودشان جلو می رفتند و بعد به نیروها می گفتند که بیایید. برعکس تفکرات ارتش های کلاسیک که ستاد فرماندهی را عقب تر از خط قرار می دهند و به نیروها می گویند بروید جلو شما بجنگید. پس مدیریت بیایی در مقابل مدیریت برویی یکی از مهترین ویژگی های فرماندهان دفاع مقدس محسوب می شود.

4. نفوذ در قلب ها: یکی از ثمرات مهم مدیریت بیایی، نفوذ فرمانده بر قلب نیروهایش است. چرا که نیروها شاهد این هستند که فرمانده آنها خودش به آنچیزی که می گوید در وحله اول عمل می کند. خودش جلودار است و وقتی می گوید شما اینجا بیایید نیروها با انگیزه کامل به دنبال او می روند. به همین دلیل است که فرماندهان ما در دوران دفاع مقدس محبوب دل رزمندگان و نیروهایشان بودند.

5. انتخاب افراد امتحان پس داده در سمت های فرماندهی: یکی از موارد مبتلی به هر فرمانده و مدیر این است که به صورت سلسله مراتبی مدیرانی را برای نیروهایش انتخاب کند. در دوران دفاع مقدس معمولا به نیروها به فراخور شرایط و شناخت قبلی مسئولیت های کوچکی به آنها سپرده می شد. اگر موفق بودند بعد سلسله مراتبی ارتقاء پیدا می کردند. یعنی این نبود که فرمانده لشکر از مدیریت کسی خوشش بیاید و بعد از فرماندهی دسته او را فرمانده تیپ کند. این چارچوب باید طی شود که افراد درک کنند که نیروهای پایین دارد چه کار می کنند.

علاوه براین، برخی افراد قبل از انقلاب در مبارزات بودند، یا افراد قابل اعتمای قدرت مدیریتی آنها را تایید کردند. این افراد را هم با در نظر گرفتن همان ارتقاء سلسله مراتبی می توان سمت داد.

در کل پیرامون نیروسازی و چگونگی اعتماد به نیروها باید گفت که ما باید هر طور شده است نیروهایمان را بشناسیم تا به آنها مسئولیت بدهیم بالاخص آنهایی که می خواهند فرمانده شوند. این شناخت در دفاع مقدس بسترهای متفاوتی داشت مثل تجربه مبارزه قبل انقلاب، تجربه مبارزه در کردستان بعد از پیروزی انقلاب، تجربه سمت گرفتن در رده های پایین و موفقیت در آن مسئولیت ها و.... بر این اساس و به میزان شناخت ما از آدم ها به آنها سمت می دهیم.

6. توجه  به نقاط اهرمی و حساس بجای توجه به همه جا: خیلی از اوقات در توان مدیر و فرمانده نیست که به همه مجموعه زیرنظر خود اشراف کامل و کنترل کامل داشته باشد. در چنین مواردی فرمانده لازم است نقاط حساس و اهرمی را شناسایی کند و از طریق تمرکز بر آنها مجموعه را هدایت کند. در تجربه دفاع مقدس در دشت های بزرگی مثل دشت عباس نمی توان کل دشت را پر از نیرو کرد ولی می توان روی نقاط حساسی مثل کوه ها و بلندی ها دست گذاشته و با تصرف آنها، دشت را تصرف کرد. البته همین نکته یکی از خوبی های این بود که دشمن نتواست نیروی کافی در این منطقه داشته باشد و ما به راحتی توانستیم در عمق دشمن با استفاده از تاریکی شب، نفوذ کنیم.

7. تقویت روحیه نیروهای و فرماندهان زیردست: از جمله ویژگی ها و نکات مهم فرماندهان دفاع مقدس این بود که اگر احساس می کردند فرمانده محور یا فرمانده تیپی از آنها متزلزل است و با تردید کار می کند با تکنیک های مختلف روحیه او را قوی می کردند مثلا در یک عملیات اگر فرمانده محور ما با تردید نیروهایش را حرکت می داد یکی از بچه های قوی شناسایی را به کمک او می فرستادیم تا این تردید او برای حرکت نیروها برطرف شود. به این شکل فرماندهان دفاع مقدس براساس امتحانی که پس می دادند و تجربه ای که کسب می کردند شناخته می شدند و براساس شناخت حاصله به آنها نیرو داده می شد و همچنین فرمانده بالاتر به میزان قدرت فرماندهی زیرمجموعه، آنها را تقویت می کرد و روحیه می داد.

8. تربیت کامل همه فن حریفانه نیروها: یکی از ویژگی های فرماندهان دفاع مقدس این بود که تلاش می کردند نیروهایشان یک بعدی رشد نکنند بلکه به اصطلاح همه فن حریف باشند. چرا که در شرایط جنگی نیرویی می توان موفق شود که طبق شرایط انجام وظیفه کند. نکته اینکه یک سطحی از مهارت ها کلی و عمومی بود که باید همه آنها را یاد می گرفتند و مراد از همه فن حریفی همین آموزش هاست که در کنار مهارت های تخصصی وجود دارد. به عنوان نمونه امدادگری، تخریب، شناسایی، تیربارچی و... مهارت هایی است که باید همه نیروها بلد باشند تا بتوانند در صورت کمبود نیرو جایگزین شوند. این تکنیک باید امروزه هم مورد توجه بسیاری از فرماندهان و مدیران باشد و تلاش کنند با نگاهی ذو ابعاد، به رشد نیروهای خودشان توجه کنند.

9. ابتکار عمل و خلاقیت: فرمانده باید تدابیری بیندیشد که نیروهایش حداقل فراسایش را داشته باشند. در دفاع مقدس ما با داشتن ایده های جدید و غافگیر کردن دشمن در بسیاری از موارد ابتکار عمل را در دست داشتیم و نیروهایمان با انگیزه کامل حرکت را انجام می دادند.

10. فرمانده رهبر نه فرمانده مدیر: در مدیریت جهادی و براساس تجربه دفاع مقدس می توان گفت که جنس فرماندهی فرماندهان ما در دفاع مقدس رهبری بوده است نه مدیریت. توضیح اینکه در علم مدیریت بین مفهوم مدیریت و رهبری تفاوت وجود دارد به این صورت که مدیریت استفاده از قدرت موقعیت و فرماندهی و هدایت نیروها با استفاده از سلسله مراتب رسمی و پاداش و تنبیه است ولی در رهبری هدایت نیروها با استفاده از نفوذ در دل نیروهاست. برای همین بود که در دوران دفاع مقدس ما قدرت اقناع و توجیه فرماندهان ما بالا بود چرا که بر قلب های نیروهایشان حکومت می کردند.

11. خطر پذیری: از ویژگی های حیاتی و جدایی ناپذیر فرماندهی در جنگ، خطرپذیری است که به عنوان عنصر اصلی فرماندهی قابل توجه است. لذا پشت میز نشینی و کار ستادی کردن صرف نمی تواند فرمانده جنگ تربیت کند باید آستین را بالا زد و با روحیه ای ریسک پذیر در عین توکل به خدا، حرکت جهادی را انجام داد. نمونه بارز خطر پذیری در دفاع مقدس بسیار زیاد است چرا که بستر جنگ همه اش خطر پذیری است. این که ما قبل هیچ عملیاتی به پیروزی در آن عملیات یقین صد در صد نداشتیم نشان می دهد که در هر عملیاتی درصدی از خطرپذیری وجود داشته است.

12. جاذبه و دافعه: یکی از ویژگی های بسیاری از فرماندهان دفاع مقدس این بود که جاذبه و دافعه را با هم داشتند. به این معنا که در هنگام برخورد با نیروهایش بسیار صمیمی و رفاقتی برخورد می کرد ولی در مواقعی که از زاویه فرماندهی باید تصمیم می گرفت یا جلسه بود و کسی با تآخیر می آمد و در آن سمت از نیروهایش کوتاهی می دید به شدت برخورد می کرد و تاب نمی آورد. مثلا شهید احمد کاظمی اگر کسی با تاخیر در جلسه حاضر می شد را اجازه نمیداد آن شب از قرارگاه خارج شود مگر اینکه دلیل کتبی قانع کننده ای می نوشت.

13. جلوداری: یکی از ویژگی های فرماندهان دفاع مقدس که به نوعی در مدیریت بیایی مطرح شد این بود که در هنگام حمله نزدیک ترین فرد به دشمن و جلودار بودند و در هنگام عقب نشینی آخرین نفر حرکت می کردند.

14. توجه به نمازخانه، تغذیه، طهارت و خواب نیروها: سردار شریعتی از قول شهید خرازی نقل می کند که شهید خرازی به من گفت اگر به چهار چیز در لشکرت توجه کنی، خط خود به خود حفظ می شود. آن چهار چیز عبارتند از نمازخانه، تغذیه، طهارت و خواب  نیروها.

15. توجه ویژه به امدادهای غیبی: از جمله مواردی که به وفور در فرماندهی و مدیریت دوران دفاع مقدس دیده می شود توجه جدی به امور معنوی و کمک های غیبی و الهی است. این روحیه سبب می شود که در هیچ شرایطی ناامیدی بر نیروها و بر خود فرمانده حاکم نشود و همواره حرکت را در مسیر تحقق اهداف الهی بدانند. ایمان به این کمک های الهی از رموز جدی موفقیت و پیروزی رزمندگان دفاع مقدس محسوب می شود. بطوری که گاهی اوقات که پیروزی های پیاپی نصیبمان می شد مثل پیروزی های از عملیات ثامن الائمه تا بیت المقدس، غرور پیروزی فرماندهان و بچه ها را فرا می گرفت و فکر می کردند که ما پیروز شدیم، و پس از شکست در عملیات بعدی مثلا در اینجا پس از بیت المقدس عملیات رمضان را انجام دادیم، شکست می خوردیم تا متوجته شویم پیروزی های قبلی ناشی از امداد الهی بوده است نه توان ما.

16. همدلی با سایر فرماندهان: یکی از مواردی که در دوران دفاع مقدس بین فرماندهان دیده می شد همدلی و همزبانی آنها با هم بود به طوری که برخی معتقدند هر جایی که ما همدلی فرماندهانمان بیشتر بود خداوند توفیق پیروزی را نصیبمان می کرد.

17. مجادله بر سر خط شکن شدن: یکی از جر و بحث ها و مجادلات جدی فرماندهان ما در دفاع مقدس، مجادله بر سر خط شکنی بود. نیروهای همه لشکر ها به فرماندهشان اصرار می کردند و فشار می آورند که لشکرشان خط شکن باشد. این نکته خیلی مهم و قابل تامل است چرا که لشکر خط شکن بیشترین خطر را دارد می پذیرد و بستر سازی برای سایر لشکر ها می کند. این نکته را باید در فرماندهی و مدیریت کنونی کشور داشت که مدیران و فرماندهان ما خط شکن باشند.

حتی در جلسه فرماندهان لشکر هم جمع نیازمند یک فرمانده خط شکن بود که کسی ایده ای را با جسارت مطرح می کرد و بقیه را به سمت اجرایی کردن آن سوق دهد و بقیه با او همراه شوند.  

18. توجیه کامل نفرات برای انجام عملیات: یکی از ویژگی های مهم لشکر های ما در دوران دفاع مقدس این بود که تا رده نفر افراد کاملا توجیه می شدند که چه کاری باید انجام دهند. در برخی مواقع فرمانده لشکر یا جانشین خودش تک تک افراد را نسبت به عملیات های سخت توجیه می کرد. در عملیات جنگی اگر نفری توجیه نمی شد فرمانده او را از عملیات کنار می زد یا اینکه اصلا مسئولیتی به او نمی داد. این نکته در مورد توجیه نیروها چیزی است که باید در هر فرماندهی و مدیریتی رعایت شود.

19. فرماندهی نزدیک: یکی از ویژگی های مهم فرماندهان دفاع مقدس که به صورت های مختلف در موارد قبلی مطرح شد، فرماندهی نزدیک است. به این معنا که فرمانده خودش در نوک خط حضور داشت و از آنجا نیروها را هماهنگ می کردند. بطوری که آن چیزی که فرمانده گردان در پشت بیسیم می گفت را فرمانده تیپ یا لشکر با چشم غیر مسلح می دید. این طوری است که می توان گفت رهبری و هدایت در دوران دفاع مقدس از طریق دیدن از نزدیک اتفاق می افتاد نه ذهنی و صرفا از روی نقشه.

20. اتکاء نیرو ها به طرح و برنامه نه به نفرات: از جمله ویژگی های فرماندهی و مدیریت دوران دفاع مقدس این بود که نیروها را طوری تربیت می کردند که اتکاء آنها به برنامه و طرح عملیات باشد نه به نفرات. چرا که اگر اتکاء نیروها به افراد باشد، در جنگ هر لحظه امکان کشته شدن این افراد وجود دارد ولی وقتی نیروها اتکایشان به برنامه و طرح باشد، هر کس خودش حرکتی در خودش دارد و متوقف نمی شود.

ادامه دارد...